1. އެމެރިކާއާއި ސްޕެއިނުން، ކިއުބާއަށް ވެރިވެގަތުމަށް 1898 އިން 1901 އަށް ކުރި ހަނގުރާމައިގައި، އެއްގަމު މަގުން ކިއުބާއަށް އަރައި، ކިޔުބާ ހަނގުރާމަވެރިންގެ މައްޗަށް އެމެރިކާ ކުރިހޯދީ، ނުހަނު ފަސޭހަކަމާ އެކުގައެވެ. މި ހަނގުރާމައިން ލިބުނު ކާމިޔާބީގެ އުފަލުގައި އެމެރިކާ ސިފައިން ތިއްބައި، ފަހަރަކު މީހަކު މަރުވަމުން ގޮސް، ފަސް ހާހެއްހައި ހަނގުރާމަވެރިން ދުނިޔެ ދޫކޮށް ދިޔައެވެ. ބަޔެއް މީހުން ރީނދޫހުމުގެ ޝިކާރައަކަށް ވެގެންނެވެ. ބަޔެއް މީހުން މެލޭރިޔާ ހުމާ ހަނގުރާމަކުރަމުން ދަނިކޮށެވެ. ބަޔެއް މީހުން ޒިކާގެ ވޭނުގައި ތިއްބައެވެ. ޒަމާނީ ހަތިޔާރުގެ ކުރިމަތީގައި މަތިހަށި ނެގި ބޮޑު ފައުޖު، ކުޑަ ކަކޫ މައްޗަށް ތިރިކޮށްލީ، މިލިމީޓަރެއްހައި ކުޑަ، ބަލިކަށި މަދިރިއެކެވެ.
2. މަދިރިއަކީ ކީރިތި ގުރުއާނުގެ މޫރިތި އާޔަތްތަކުގައި، މާތް ﷲ މިސާލުޖައްސަވާފައިވާ ސޫފާސޫފީގެ ތެރެއިން ސޫތްޕެކެވެ. ސައިންޓިސްޓުންގެ ދިރާސާތަކުން ދައްކާގޮތުގައި، މީގެ ދެ ލައްކަ އަހަރު ކުރިން އިންސާނީ ނަސްލު ފެށިފައިވާއިރު، ޑައިނަސޯ ދުނިޔޭގައި އުޅުނުއިރު ވެސް، މެލޭރިއާއާއި ޒިކާ ފަދަ ނުރައްކާތެރި ވައިރަސް ފެތުރުމުގައި، މަދިރިތައް ވަނީ އަވަދިނެތި ހަރަކާތްތެރިވަމުން ގޮސްފައެވެ. ޑައިނަސޯގެ ޖީލު ނެތިދިޔަކަމަށް ސައިންސްވެރިން ލަފާކުރަނީ، މީގެ 65 މިލިޔަން އަހަރު ކުރިންނެވެ.
3. މައިކްރޮސްކޯޕުގެ އެހީގައި، މަދިރީގެ ހަށިގަނޑު، ހަތަރު ލައްކަ ގުނައަށް ބޮޑުކޮށްގެން، ސައިންސްވެރިން ދިރާސާކުރިއެވެ. ކުރި ދިރާސާތަކުން އެނގުނީ، މަދިރިއަކީ އެހެނިހެން ގިނަ ދިރޭތަކެއްޗާ ތަފާތު، އެތައް ސިފަތަކެއް ލިބިފައިވާ މަޚުލޫޤެއްކަމެވެ. އެގޮތުން ތަންތަން ބެލުމަށް ޓަކައި މަދިރިއަށް ދެއްވާފައިވާ ޚާއްޞަ ގުނަވަނުން ވެސް ފެނުނީ ވަރަށް ބޮޑު ތަފާތެކެވެ. ގިނަ ދިރޭ ތަކެއްޗެކޭ އެއްފަދައިން، މަދިރީގެ ވެސް ހުންނަނީ ދެ ލޮލެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެއިން ކޮންމެ ލޮލެއްގެ ތެރޭގައި ސަތޭކައެއްހައި ލެންސު ހުރެއެވެ. އެއިން ކޮންމެ ލެންސެއްގައި، ހަ ފަރާތް އެކުލެވެއެވެ. އެހެންކަމުން ވަށައިގެން ހިނގާ ހުރިހައި ކަމެއް، މަދިރިއަށް އަބަދުވެސް ފެނެއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން އެކި ދިމަދިމާއިން އަންނަ ހަމަލާތަކުން، އަމިއްލަ ނަފުސު ދިފާޢުކުރުމުގެ ގާބިލުކަން އެ ސޮރަށް ލިބިފައިވެއެވެ.
4. ގިނަ ދިރޭ ތަކެއްޗާ ޚިލާފަށް މަދިރީގެ ކުޑަކުޑަ ހަށިގަނޑުގައި ތިން ހިތް ލައްވާފައިވެއެވެ. މި ތިން ހިތުން އަދާކުރަނީ ތަފާތުން ތިން ދައުރެކެވެ. އެއް ހިތް ޚާއްސަވެފައި ވަނީ މަދިރީގެ އެތެރެހަށީގެ އެންމެހައި ގުނަވަންތަކުގެ ވަޒީފާތައް އަދާކުރުމުގައި އެހީތެރިވުމަށެވެ. އަނެއް ދެ ހިތް ޚާއްޞަވެފައި ވަނީ ދެ ފިޔައަށެވެ. ކޮންމެ ފިޔައަކަށް ވަކި ހިތެކެވެ. މަދިރިއަށް އުދުހުމުގެ ގާބިލުކަން ލިބެނީ، މި ދެ ހިތުގެ އެހީތެރިކަމާ އެކުގައެވެ. މިއިން ކޮންމެ ހިތެއް ވެސް އުފެދުމުގައި، އިންސާނުންގެ ހިތާ ދާދި އެއްގޮތެވެ. ކޮންމެ ހިތެއްގައި، ދެ އެޓްރިއަމްއާއި ދެ ވެންޓްރީކަލް ހިމެނެއެވެ. އަދި ކޮންމެ ހިތެއްގައި، ލޭ ދަމައި ބޭރުކުރުމަށް ޓަކައި، އެކަމަށް ޚާއްޞަ “ޕަމްޕެއް” ލެވިފައިވެއެވެ.
5. ލޭގެ ފިނި ހޫނުމިން ދެނެގަނެ، ފިނިހޫނުމިން ވަކި މިންވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓުމަކީ ވެސް، މަދިރީގެ ކުޑަކުޑަ ހަށިގަނޑަށް، ގުދުރަތުން ދެއްވާފައިވާ ވަރަށް ޚާއްޞަ ގާބިލުކަމެކެވެ. މިއީ މަދިރި ފިޔަވައި، އުދުހި އުޅޭ އެހެން އެއްވެސް ސޫތްޕަކަށް ލިބިފައިވާ ނަސީބެއް ނޫނެވެ. މަދިރީގެ ހަށިގަނޑުގައިވާ މި ފުރިހަމަ ނިޒާމަކީ، އެ ސޮރުގެ ދިރިއުޅުން ހަމަޖެހި ތަރުތީބިވެފައިވާ ގޮތުން، ވަރަށް މުހިންމު ބޭނުންތެރި ނިޒާމެކެވެ. މި ނިޒާމުގެ އެހީގައި، މަދިރީގެ ހަށިގަނޑަށް އެތެރެވާ ލޭގެ ފިނިހޫނުމިން، އެ ސޮރުގެ ހަށިގަނޑާ އެކަށީގެންވާ މިންވަރެއްގައި ހިފަހައްޓައިދެއެވެ. މަދިރީގެ ހަށިގަނޑަށް ލޭ އެތެރެވާ އިރު، ލޭގެ ފިނި ހޫނުމިން ހުންނާން ޖެހެނީ، 1 ޑިގްރީ ސެލްސިއެސްގައެވެ. އެއަށް ވުރެ މަތިވެއްޖެ ނަމަ، އެ ސޮރުގެ ފުރާނަ ނުރައްކަލަށް ހުށަހެޅެއެވެ.
6. މަދިރީގެ ލޭ ބޯ ގުނަވަން ކަމަށްވާ، “ޕްރޮބޯސިސް”އަކީ ވެސް އާދަޔާޚިލާފު ގޮތަކަށް ފަރުމާކުރެވިފައިވާ ގުނަވަނެކެވެ. އެންމެ ކަށްޓެއްގެ ސިފައިގައި އަހަރެމެންގެ ލޮލަށް އެ ގުނަވަން ފެނުނު ނަމަވެސް، އެއީ އެންމެ ކަށްޓެއް ނޫނެވެ. ހިމަހިމަ ހަ ކަށްޓެވެ. މި ހަ ކަށީގެ މަސައްކަތަކީ ތަފާތު މަސައްކަތްތަކެކެވެ. އޭގެތެރެއިން ދެ ކަށީގައި ކުޑަ ކުރަކިކަމެއް ހުރެއެވެ. ލޭ ބޯން ބޭނުންވާ ތަނުގެ ހަންގަނޑު ކަފާލުމަށް ޓަކައި ބޭނުން ކުރަނީ މި ދެ ކަށްޓެވެ. މި ދެ ކަށީގެ އެހީގައި ހަންގަނޑުން ތަންކޮޅެއް ކަފައިލުމުން، “ލެބްރަމް” ކަށި ފިޔަވައި، އެހެން ކަށިތަކުގެ އެހީގައި، ހަމުގައި ހުންނަ ޓިޝޫތައް ފޭކޮށް، ލޭ ދަމަން ޖާގަ ތަނަވަސްކުރެއެވެ. އެއަށްފަހު “ލެބްރަމް” ކަށި ލޭ ނާރަށް ހަރާލައި ލޭ ބޯންފަށައެވެ. ޖޫސް ބޯ ހޮޅިއަކުން ޖޫސްފޮދެއް ދަމައިލާހައި ފަސޭހައިންނެވެ. ކުރަފަތެއް ފަދަ މި ހަތިޔާރުގެ އެހީގައި މަދިރީގެ ހައިކަން ފިލުވައިލާ އިރު، އިންސާނާ އިންނަނީ ހިއްސުތައް އުނި މީހެއްގެ ގޮތުގައެވެ.
7. ހަށިގަނޑަށް އެތެރެވާ ލޭ ތަހުލީލުކޮށް، ލޭގެ ފެންވަރު ނުވަތަ ކޮލިޓީ ދެނެގަންނާނެ ޚާއްޞަ ނިޒާމެއް ވެސް މަދިރިއަށް ލިބިފައިވެއެވެ. މި ނިޒާމުގެ އެހީގައި، މަދިރީގެ ހަށިގަނޑަށް އެންމެ އެކަށީންވާ ލެއާއި އެކަށީގެން ނުވާ ލޭ ދެނެގަނެވެއެވެ. އަދި އެކަށޭނަ ލޭ ހަށިގަނޑުގައި ރައްކާކުރުމަށްފަހު، ބާކީ ބައި ކޮންމެވެސް މީހެއްގެ ހަށިގަނޑަށް ފޮނުވާލައި، މަދިރީގެ ހަށިގަނޑު ރައްކާތެރިކުރެއެވެ. މިކަމުގެ ނަތީޖާ އިންސާނާ ތަޙައްމަލުކުރާންޖެހެނީ ވަރަށް ހިތި ގޮތަކަށެވެ. ސައިންޓިސްޓުންގެ ހޯދުންތަކަށް ބަލާއިރު، މަދިރީގެ ސަބަބުން ޖެހޭ ތަފާތު ބަލިތަކުގައި، މުޅި ދުނިޔެއިން 50 ބިލިއަން މީހުން ވަނީ މަރުވެފައެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގައި މިހާތަނަށް އުޅުނު ކަމަށް ބެލެވޭ 108 ބިލިއަން މީހުންގެ ގާތްގަނޑަކަށް ދެބައިކުޅަ އެއް ބަޔެވެ.
8. މަދިރީގެ ތިން ހާހަށް ވުރެ ގިނަ ވައްތަރު ދުނިޔޭގައި އުޅޭއިރު، މިއީ އިންސާނުންނަށް އެތައް ބައްޔެއް ޖައްސާ މަޚުލޫޤެކެވެ. މީގެތެރޭގައި އިންތިހާއަށް ނުރައްކާތެރި ބަލިތައް ވެސް ހިމެނެއެވެ. އެގޮތުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއް ބައްޔަކީ ޑެންގޫއެވެ. މި ބަލީގެ އެންމެ ނުރައްކާތެރި ހާލަތުގައި، ލޭގެ ތެރެއަށް ބަލީގެ ވައިރަސް ވާޞިލްވެ، ލޭހޮޅިތައް ހަލާކުކޮށްލައެވެ. އަދި ހަށިގަނޑުގެ ތެރެއަށް ލޭ ފޭދި، ލޭގެ ޕްރެޝަރު ދަށްކޮށްލައެވެ. އޭގެސަބަބުން ފުރާނައަށް ނުރައްކާވެއެވެ. ރީނދޫ ހުމަކީ ވެސް މަދިރިއާ ގުޅިފައިވާ ނުހަނު ބިރުހުރި ބައްޔެވެ. މި ބަލީގެ އެންމެ ނުރައްކާތެރި ހިސާބަށް ދިޔުމުން ހަށިގަނޑާއި ދެ ލޯ ރީނދޫވެ، މޭ ދުޅަވެ، އެތެރެހަށްޓަށް ލޭއެޅި، ހޮނޑާ އެކު ލޭ ބޭރުވާން ފަށައެވެ. އަދި އެތެރެހަށީގެ ގުނަވަންތަކުގެ މަސައްކަތް ހުއްޓި، މަރާކުރިމަތިލާން ޖެހެއެވެ. މެލޭރިޔާއަކީ ވެސް މަދިރީގެ ސަބަބުން ޖެހޭ ނުރައްކާތެރި ބައްޔެކެވެ. މި ބަލީގެ ނުރައްކާތެރި ހާލަތުގައި ލޭ މަދުވެ، ކުޑަކަމުދާތަކެތީގައި ހިމޮގްލޯބިން އެކުލެވި، ފިޓްޖެހެއެވެ. ބައެއް ފަހަރު ލޮލުގެ ރެޓިނާއަށް ވެސް ގެއްލުންތައް ލިބެއެވެ. މި ނޫން ވެސް އެތައް ބައްޔެއްގެ ވޭން އުފުލަން އިންސާނާއަށް މަދިރި ޖައްސައެވެ.
9. ދެ މަހަށް ވުރެ ކުރު އުމުރެއް ލިބިފައިވާ މަދިރީގެ ކުރު އުމުރުގައި، އިންސާނާގެ އުމުރު އެތައް ގުނައަކަށް ކުރުކޮށްލައެވެ. ދިރާސާތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި، އަހަރެއްގެ މައްޗަށް މިލިޔަނެއްހައި މީހުން މަދިރީގެ ޝިކާރައަކަށްވެ، ދުނިޔެއާ ވަކިވެއެވެ. އެހެންކަމުން މި ނުރައްކާތެރި މަޚުލޫޤުގެ ވަކިތަކުން ސަލާމަތްވުމަށް ޓަކައި، ސިއްހީ މާހިރުންގެ ލަފައާއި އިރުޝާދާ އެއްގޮތަށް، ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް ބަދަލުގެނައުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ.
Varah salhi