ސްކިމާޓާއަކީ ކޮބައިކަމާއި ސްކިމާޓާގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ގަދަ ސްކިމާއާއި ބަލި ސްކިމާ

ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ޤާސިމް/ އއ. މަތިވެރި

ތަޢާރަފު:

ކަމަކާމެދު ކުރިން ދެކެމުން އައިގޮތް ނުވަތަ ގަބޫލުކުރަމުން އައި ގޮތް ބަދަލުވުމަކީ، އިންސާނީ ތަބީޢަތުގައި އޮތްކަމެކެވެ. މިދެންނެވި އުސޫލުން ބަދަލުވެފައި ހުރި ކަންކަމާއި، މާއިހުއްސުރެ ދެކެމުން އައި ނުވަތަ ގަބޫލުކުރަމުން އައި ކަންކަން ހަމަ އެގޮތުގައި ދެމިހުރި ކަންކަމާއި އެއްބަޔަކު އެއްގޮތަކަށް ދެކޭއިރު، އަނެއްބަޔަކު އޭގެ އިދިކޮޅަށް ނުވަތަ އެހެން އުސޫލަކުން ދެކޭކަންކަންވެސް ހުރެއެވެ. މިކަންކަން ބިނާވެ، ހަމަޖެހިފައި އޮންނަނީ، އެކަމަކާ ގުޅޭގޮތުން އެމީހަކަށް ލިބިފައިވާ މަޢުލޫމާތެއްގެ މައްޗަށެވެ. ކުރިން ހީކުރެވިފައި އޮތް ހީކުރުމެއް ނުވަތަ ގަބޫލުކުރެވިފައިވާ ގަބޫލުކުރުމެއް، އެގޮތުގައި ދެމި އޮންނަނީ އެ ގަބޫލުކުރުމެއް ބާޠިލުވާފަދަ މަޢުލޫމާތެއް ނުލިބޭތީއެވެ. ބަދަލުވަނީ ކުރިން ދެކެމުންއައި ގޮތް ބަލިކަށިކުރާ ފަދަ ހަރުދަނާ މަޢުލޫމާތެއް ނުވަތަ ހެއްކެއް ލިބުމުންނެވެ. ވަކިކޮޅަކަށް ބުރަވާން ދަތިވަނީ، ލިބިފައި ހުރި މަޢުލޫމާތު ބަލިކަށި ވެގެން ނުވަތަ ދެކޮޅަށް ވެސް ދެއްކޭ ހެކި ހަމަހަމަވާކަހަލަ ކަންކަމުގައެވެ.

މިއިން ކޮންމެ ކަމެއްވެސް ބަރޯސާވަނީ، އިންސާނާގެ ސިކުނޑީގައި އެކަމަކާގުޅޭގޮތުން ރައްކާކުރެވިފައިވާ މަޢުލޫމާތުގެ މައްޗަށެވެ. މިގޮތަށް ރައްކާކުރެވޭ މަޢުލޫމާތު ސިކުނޑިގައި ރައްކާކުރެވިފައި ހުންނަނީ ވަކިޚާއްސަ އުސޫލަކުންނެވެ. އެކި ކަންކަމާ ގުޅޭ މަޢުލޫމާތުތައް ވަކިވަކިންނެވެ. އިންސާނާގެ ސިކުނޑީގައި ހިނގާ މިދެންނެވި ނިޒާމަށް، ބަހުގެ ޢިލްމުވެރިން ދެއްވާފައިވާ ނަމަކީ “ސްކިމާޓާ” އެވެ. މި ޢިލްމު ދިރާސާ ކުރުމުގެ ތިޔަރީއަށް ކިޔަނީ “ސްކިމާޓާ ތިޔަރީ” އެވެ. އެހެންކަމުން މި ލިޔުމުގައި ބަލައިލެވިފައިވާނީ ސްކިމާޓާއަކީ ކޮބައިކަމާއި ސްކިމާޓާގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ގަދަ ސްކިމާއާއި ބަލި ސްކިމާގެ މައްޗަށެވެ. މީގެއިތުރުން ސްކިމާ ދަރަޖަކުރެވޭ ގޮތުގެ މައްޗަށްވެސް ބަލާލައިފައި ވާނެއެވެ.

ސްކިމާޓާއަކީ ކޮބައި؟

ސްކިމާޓާއަކީ ބުނުމެއް ދޭހަކުރުމަށްޓަކައި، އެ މަޢުޟޫއަކާ ގުޅޭގޮތުން ސިކުނޑިގައި ރައްކާކުރެވިފައިވާ ބެކްގްރައުންޑް ނޮލެޖުކަމަށް ކޭ ލޯރެންސް ލޭންޑްރީ (2002) ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. އަޒުލިފާ (2009) ހާމަކުރާގޮތުގައި ސްކިމާޓާއަކީ ވަކިވަކި މަޢުޟޫއާ ގުޅޭގޮތުން އާދަކޮށް ކަން ހިނގާގޮތުގެ މަޢުލޫމާތު އެކުލެވޭނެހެން ސިކުނޑީގައި ރައްކާކުރެވިފައިވާ (ފައިލްކުރެވިފައިވާ) މަޢުލޫމާތު ކޯނިތަކެވެ. ވެލެސް (1992) ހާމަކުރައްވަނީ އެއީ ސިކުނޑީގައި ރައްކާކުރެވިފައި ހުންނަ އެއްކަމަކާ ގުޅޭގޮތުން ހިއްސާކުރާ މަޢުލޫމާތު ކަމަށެވެ. އެމް. ސީ ކާތީ (1991) ހާމަކުރާގޮތުގައި ސްކިމާޓާއިން ކުރިން ލިބިފައި ހުންނަ މަޢުލޫމާތާއި (ސްޓީރިއޯޓައިޕް) އަލަށް ލިބޭ މަޢުލޫމާތު ގުޅުވައިދެއެވެ.

ސްކިމާއަކީ ސިކުނޑީގައި ހުންނަ މަޢުލޫމާތުގެ އޮނިގަނޑެއްކަމަށާއި މިއޮނިގަނޑުގައި ހުންނަ ބައެއް މަޢުލޫމާތު ބަދަލުވާއިރު، އަނެއްބައި މަޢުލޫމާތު ހުރިގޮތަށް ހުންނަކަމަށް، މިހާރުގެ ސްކިމާ ތިޔަރިސްޓުންނާ ހަވާލާދީ ޒުޕިން ޒީ (އަހަރު ނެތް) ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. އިތުރަށް އޭނާ ހާމަކުރާގޮތުގައި އެއްމުޖުތަމަޢެއްގައި ދިރިއުޅޭ އެންމެންގެ ސިކުނޑީގައި ވެސް ހުންނާނީ އެއްކަހަލަ ސްކިމާޓާއެވެ. ލިބޭ މަޢުލޫމާތާއި ވާހަކަދައްކާ ބަހާއި ދިރިއުޅޭ ވެށި ތަފާތުވުމުން ސްކިމާޓާވެސް ތަފާތުވާނެއެވެ. އެއްބަޔަކު ދައްކާ ވާހަކަ ދޭހަކުރުމުގައި އަނެއްބަޔަކަށް އުނދަގޫތަކެއް ހުންނަނީ މި ތަފާތު ހުންނާތީއެވެ.

ބަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ މި ބުނުންތަކަށް ބަލާއިރު ސްކިމާޓާއަކީ ވަކި މަޢުޟޫއަކާގުޅޭގޮތުން، ނުވަތަ އާދަކޮށް ކަމެއް ހިނގާގޮތާ ބެހޭގޮތުން، ސިކުނޑީގައި ރައްކާކުރެވިފައި ހުންނަ މަޢުލޫމާތު ތަކެކެވެ. މި މަޢުލޫމާތުތަކުގެ އެއް މަސައްކަތަކީ އަލަށް ލިބޭ މަޢުލޫމާތު ބަލައިގަނެ، އެއިން ޑިސްކޯސްއެއް ދޭހަކޮށްދިނުމެވެ. އެއްބަޔަކު ދައްކާ ވާހަކަ އަނެއްބަޔަކަށް ދޭހަނުވަނީ، ދެބައިމީހުންގެ ސްކިމާޓާ ނުވަތަ ބެކްގްރައުންޑް ނޮލެޖް ތަފާތުވީމައެވެ.

މި މަޢުލޫމާތު ސިކުނޑީގައި ރައްކާކުރެވިފައި ހުންނަނީ، ފްރޭމްތަކެއްގައި ކަމަށާއި މި ފްރޭމް ތިޔަރީ އުފައްދާފައިވަނީ، މިންސްކީ (1975) ކަމަށް ބްރައުންއާއި ޔޫލް (2004) ހާމަކުރެއެވެ. މިތިޔަރީ އުފެއްދި މިންސްކީ (1975) ހާމަކުރާގޮތުގައި، އިންސާނާގެ ސިކުނޑީގައި ރައްކާކުރާ ކޮންމެ މަޢުލޫމާތަކީ، ވަކިވަކި ފްރޭމްތަކެއްގައި ރައްކާކުރެވޭ މަޢުލޫމާތުތަކެކެވެ. ކޮންމެ ކަމަކާބެހޭ މަޢުލޫމާތެއް ވަކި ފްރޭމެއްގައެވެ. ކުރިން މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިނުވާ ކަމަކާ ގުޅޭ މައުލޫމާތެއް ލިބިއްޖެ ނަމަ، އާ ފްރޭމެއް އުފައްދައި، އެ މަޢުލޫމާތެއް އޭގައި ރައްކާކުރެވޭކަމާއި، ކުރިން ހުރި މަޢުލޫމާތާ ގުޅުންހުރި މަޢުލޫމާތެއް ލިބިއްޖެނަމަ، އެ މަޢުލޫމާތެއް ހުރި ފްރޭމަކަށް އެއްކުރަނީއެވެ.

ވިލްކް (1979) އާ ހަވާލާދެއްވައި، ބްރައުންއާއި ޔޫލް (2004) ހާމަކުރާ ގޮތުގައި ސިކުނޑީގައި ހިމެނޭ މި ފްރޭމްތައް މަސައްކަތްކުރަނީ، ވަރަށް ޚާއްޞަ ނިޒާމެއްގެ ދަށުންނެވެ. އެއިރަކު ހިނގަމުންދާ ކަމަކާ ގުޅޭ ސްކެމެޓިކް ނޮލެޖް ހުރި ފްރޭމެއް އެއިރަކުއެވެ. ފެންނަ ތަކެތިންނާއި އިވޭއިވުންތަކުންނާއި ކިޔާ ތަކެތިންނާއި އަދިވެސް އެހެނިހެން ގޮތްގޮތުން ލިބޭ މަޢުލޫމާތު ފަސޭހަކަމާއެކު ދޭހަވެ އޮޅުންފިލަނީ މިސަބަބަށްޓަކައެވެ. މިއާޚިލާފަށް އެއްވެސް އިންތިޒާމެއްނެތި، ހުރިހާ ފްރޭމެއްގެ މަސައްކަތް އެއްފަހަރާ ހިނގަމުންދާ ނަމަ، ނުވަތަ ގިނަ ފްރޭމްތަކެއް އެއްފަހަރާ ހަރަކާތްތެރިވަމުން އަންނަ ނަމަ، ޑިސްކޯސްއެއް އުފެއްދުމުގައްޔާއި ދޭހަކުރުމުގައި އޮޅުންބޮޅުންވެ، ވާނުވާއެއް ނޭނގޭނެއެވެ.

ސިކުނޑީގައި ހުންނަ މިދެންނެވި ފްރޭމްތަކުގައި ހުރި މަޢުލޫމާތުތައް ހަރަކާތްތެރި ވުމުގައި، ޚާއްޞަ ދެ ނިޒާމެއް ވާކަމަށް ބްރައުންއާއި ޔޫލް(2004) ހާމަކުރެއެވެ. އެއީ ޓޮޕް – ޑައުން ނިޒާމާއި، ބޮޓަމް – އަޕް ނިޒާމެވެ. އަދި މި ދެ ނިޒާމު އެކުވެގެން އުފެދޭ އިންޓަރރެކްޓިވް ނިޒާމެއް ވެސް އޮންނަކަމަށް، ސެންޑީ ހާރނަރ(2009) ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. ޓޮޕް – ޑައުން ނިޒާމަކީ ޑިސްކޯސްއެއްގައި ބުނާ އެއްޗަކާމެދު، ޖުމުލަކޮށް ވިސްނައި ދޭހަކުރުމުގެ ނިޒާމެވެ. މި ނިޒާމުގައި، ވަކިވަކި ލަފުޒުތަކަށް ބަލައިއެއް ނުހަދާނެއެވެ. އެގޮތަށް ބަލަނީ ބޮޓަމް – އަޕް ނިޒާމުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް އިންޓަރރެކްޓިވް ނިޒާމުގައި ކުރިން ދެންނެވި ދެނިޒާމު އެކުއެކީގައި ހަރަކާތްތެރިވާނޭކަމަށް ސެންޑީ ހާރނަރ(2009) ބުނެއެވެ.

މެކްކާތީ(1991) އާ ހަވާލާދީ، ކޭ ލޯރެންސް ލޭންޑްރީ(2002) ބުނަނީ، ސްކިމާޓާގެ ބޭނުމަކީ ސިކުނޑީގައި ކުރިން ހުރި މަޢުލޫމާތާއި އަލަށް ލިބޭ މަޢުލޫމާތު ގުޅުވައިލުންކަމަށެވެ. މިގޮތަށް ގުޅުވާލުމުގައި ތިން ވައްތަރެއްގެ މަޢުލޫމާތެއް ހުންނަކަމަށް އޭނާ ބުނެއެވެ. އެއީ “ކޮންޓެންޓް” އާއި “ފޯމަލް” އާއި “އެބްސްޓްރެކްޓް” އެވެ. ކޮންޓެންޓަކީ ސިކުނޑީގައި ކުރިން ހުރި މަޢުލޫމާތުގެ ތެރެއަށް ފަސޭހައިން ގުޅުވައިލެވޭގޮތަށް ލިބިފައި ހުންނަ މަޢުލޫމާތެވެ. ފޯމަލްއަކީ ކަންތައްތަކާމެދު ތިމާ ވިސްނާގޮތުންނާއި އެނގިފައިވާ އެނގުންތަކުގެ ސަބަބުން ލިބޭ މަޢުލޫމާތެވެ. އެބްސްޓްރެކްޓްއަކީ އެއްޗެއްގެ ފެންނަން ނުހުންނަ ކަންކަން ނުވަތަ ގުޅުން ދޭހަވާފަދަ މަޢުލޫމާތެވެ. ޑިސްކޯސްއެއްގައި މި ސިފަތައް ހުރި ނަމަވެސް، ކުރެވިފައިވާ ތަޖުރިބާގެ ސަބަބުން ދޭހަވުމުގައި ތަފާތުތަކެއް ހުރެދާނޭކަމަށް ލޭންޑްރީ (2002) ހާމަކުރެއެވެ.

ސިކުނޑީގައި ރައްކާކުރެވިފައިވާ ސްކެމެޓިކް ނޮލެޖުގައި، ނުވަތަ ސްކިމާޓާގައި ބަލި ސްކިމާއާއި ގަދަ ސްކިމާ ހުންނަ ކަމަށް ޖޯޖްޔޫލްއާއި ޖިލިއަން ބްރައުން(2004) ހާމަކޮށްފައި ވެއެވެ. ބަލި ސްކިމާއަކީ ކަމަކާމެދު ތިމާ ނުވަތަ ބަޔަކު ކުރިން ދެކެމުންއައި ގޮތް އޭގެ އަނެއްކޮޅަށް ބަދަލުވެފައި ހުންނަ ސްކިމާއެވެ. މީހަކު ކަމަކާމެދު ކުރިން ދެކެފައިވާ ގޮތެއް، ދިމާވާކަމަކުން ނަމަވެސް ބަދަލުވެއްޖެނަމަ، އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި އެ ސްކިމާ އެ ވަނީ ބަލިވެފައެވެ. އަދި މުޖުތަމަޢުގެ އެންމެންގެ ގަބޫލުކުރުމަށް ބަދަލު އަތުވެއްޖެނަމަ، އެންމެންގެ ކުރިމަތީގައި އެސްކިމާ ބަލިވީއެވެ. މިސާލަކަށް ހުކުރުދުވަހު މަހަށް ދިޔުމަކީ ރަނގަޅުކަމެއް ނޫންކަމަށް ކުރީގައި ދިވެހިން ދެކެމުންއައެވެ. އެހެންކަމުން އެޒަމާނުގައި އެއްވެސް ބަޔަކު ހުކުރުދުވަހު އެކަން ކޮށެއް ނޫޅެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިއަދު އެކަން ވަނީ ބަދަލުވެފައެވެ. ހުކުރުދުވަހު މާލޭގެ މަސްމާރުކޭޓަށް ވަދެލުމުން އެކަން ސާބިތުވެއެވެ. އެހެންކަމުން މިހާރު “ހުކުރު ދުވަހު މަހަށްދާކަށް ނުވާނޭ” ބުނާބުނުން އެވަނީ ބަލި ސްކިމާއަކަށް ވެފައެވެ.

ކަމަކާމެދު ނުވަތަ އެއްޗަކާމެދު ބަޔަކުމީހުންގެ ސިކުނޑީގައި ވަކިގޮތަކަށް ބިންވަޅުނެގިފައި ހުންނަ ކަންކަން ހުރެއެވެ. ލިބޭ އިތުރު މަޢުލޫމާތެއްގެ ނުވަތަ ކުރެވޭ ތަޖުރިބާއެއްގެ ނުވަތަ އެހެންވެސް އެފަދަ ކަމެއްގެ ސަބަބުން ވިޔަސް، އެކަން އަނެއްކޮޅަށް ބަދަލުނުވާހާ ހިނދަކު އެފަދަ ކަންކަމަށް ކިޔައިއުޅެނީ ގަދަ ސްކިމާއެވެ. މިސާލަކަށް “އިހުތިރާމް ލިބޭނީ އިހުތިރާމް ކޮށްގެންނެވެ.” މިއީ ދިވެހިން ޒަމާނުއްސުރެ ގަބޫލުކުރަމުން އައިސްފައިވާ ކަމެކެވެ. މިކަމަކަށް އަދިވެސް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ. ހުރިހާމީހުން ވެސް ދެކެނީ އެގޮތަށެވެ. އެހެންކަމުން މިއީ މިހާރު ވެސް ގަދަ ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވޭ ސްކިމާއެކެވެ.

މި ދެބާވަތުގެ ސްކިމާއަކީ، އެކި މިންވަރަށް ދަރަޖަކުރެވޭ ދެ ބާވަތެވެ. އެހެންކަމުން އަންނަނިވި ބައިގައި ދިވެހި މުޖުތަމަޢު ގަބޫލުކުރާ ނުވަތަ ގަބޫލުކުރި ބައެއް ބުނުންތައް ހުށައަޅައިގެން މިކަންކަމަށް ތަފުސީލުކޮށް ބަލައިލާނަމެވެ.

“މައިންފައިންގެ ކިބައިގައި ހުންނަ ގޮތް ދަރިންގެ ކިބައިގައި ހުންނާނެ.”

މިއީ ދިވެހިން ގަބޫލުކުރާ ގަބޫލުކުރުމެކެވެ. މައިންބަފައިން އުޅޭ އުޅުމެއް ދަރިންގެ ކިބައިން ފެންނާނޭކަމަށް ބުނާބުނުމެވެ. ވިޔާނުދާކޮށް ނުވަތަ ގޯސްކޮށް އުޅޭ ކުދިންގެ ވާހަކަ ދެކެވޭ ދަނޑިވަޅުގައި، އެކުދިންގެ މަންމަ ނުވަތަ ބައްޕައަކީ ގޯސް އުޅުމެއް އުޅޭމީހެއް ނަމަ، އެކުއްޖާ ގޯސްވި ސަބަބު އެމީހުންނާ ގުޅުވާލައެވެ. މިއިން އެނގެނީ ދިވެހިން މިހާރުވެސް އެކަން ގަބޫލުކުރާކަމެވެ. އެހެންކަމުން މިއީ ގަދަ ސްކިމާއެކެވެ. އެހެނަސް ދިމާވާ ކަމަކުން، ނޫނީ ކުރެވޭ ތަޖުރިބާއަކުން ނަމަވެސް، މި ސްކީމާ މިއަށްވުރެ ގަދަ ނުވަތަ ބަލި ވެސް ވެދާނެއެވެ. މިސާލަކަށް ވަރަށް އުޅުން ގޯސް، ވިޔާނުދާ ދެމަފިރިއަކަށް ލިބުނު ދަރިންގެ ތެރޭގައި ވަރަށް އަޚުލާގު ރަނގަޅު ކިޔަމަންތެރި، ދީންވެރި ކުއްޖަކު ހުރެދާނެއެވެ. މިކަން މިހެން ވެއްޖެ ނަމަ، މި ސްކިމާ ކުރިން އޮތްވަރަށްވުރެ ބަލިވާނޭކަން ޔަގީނެވެ. ސަބަބަކީ މިކަމުގެ ސަބަބުން، ކުރިން ގަބޫލުކުރަމުން އައި ގޮތަށް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ބަދަލެއް އައީތީއެވެ. އެހެންގޮތަކަށް ބުނާ ނަމަ، އެކަމާގުޅޭގޮތުން ސްކިމާޓާގައި ހުރި ސްކެމެޓިކް ނޮލެޖު އެވަނީ އިހުނަށްވުރެ ބަލިވެފައެވެ. އެހެންކަމުން މިކަން ތަޖުރިބާކުރި މީހެއްގެ ކުރިމަތީގައި މި ސްކިމާ ބަލި ސްކިމާއަކަށްވުމަކީ ވެދާނެ ކަމެކެވެ.

“އިސްތިރި (ދެ މީހަކު ހިތާކުރުވަން ހަދާ ފަންޑިތަ) ވަރިތޮޅި (ދެމަފިރިއަކު ދުރުކުރުވަން ހަދާ ފަންޑިތަ) އަކީ މުޖައްރިބު އެއްޗެއް.”

މިއީވެސް ދިވެހިން ގަބޫލުކުރި ގަބޫލުކުރުންތަކާ ގުޅިފައި އޮތް ބުނުމެކެވެ. މިހާރުވެސް މީހުން ބުނާއަޑު އިވެއެވެ. މިވެނި ދެ މީހަކު އިނދެގެން އެ އުޅެނީ، ނޫނީ ހިތާވެގެން އުޅެނީ ފަންޑިތަ ހަދައިގެންނެވެ. ވަރިއާ އަޅުވައިގެން ވެސް މިފަދަ ބުނުން ބުނެއުޅެއެވެ. މި ފަދަ ވާހަކައެއް ބުނާއިރު، ފަންޑިތަ ހެދިކަމަށް ބުނާ މީހާއަކީ، އެބާވަތުގެ ކަންކަން ކޮށްއުޅޭ މީހެއްކަމަށް ވާނަމަ، ގިނަމީހުން ވަރަށް ފަސޭހައިން އެކަން ގަބޫލު ވެސް ކުރެއެވެ. މިކަމުން އެނގެނީ އިސްތިރި ވަރިތޮޅި މިހާރުގެ މުޖުތަމަޢު ވެސް ގަބޫލުކުރާކަމެވެ. ގަބޫލުކުރާ މީހުންގެ ކުރިމަތީގައި މިބުނުން ވާނީ ގަދަ ސްކިމާއަކަށެވެ.

ވަރަށް ލޯބިން ކައިވެނިކުރި ދެމަފިރިއަކު، ކުއްލިގޮތަކަށް ވަރިވެގެން އުޅޭ ހާލަތެއްގައި، އެ ދެމަފިރިން ވަރިވީ މީހަކު ފަންޑިތަ (ވަރިތޮޅި) ހަދައިގެންކަން ޔަގީންވާ ކަހަލަ ހެކިތަކެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ، އެކަމާމެދު ކުރިން ގަބޫލުކުރަމުން އައި ގަބޫލުކުރުން އިތުރަށް ވަރުގަދަ ވެގެންދާނެއެވެ. ވަރިތޮޅިއެއް ހަދައިފި ނަމަ ކިތަންމެ ލޯބިން އުޅޭ ދެމަފިރިއަކު ވެސް ދުރުކުރެވޭނޭކަން މިކަމުގެ ސަބަބުން ޔަގީންކުރެވިދާނެއެވެ. އެހެންވެއްޖެ ނަމަ އެ ބުނުން އެމީހެއްގެ ކުރިމަތީގައި އިތުރަށް ގަދަވީއެވެ. ނޫންނަމަ ގަދަ ސްކިމާއެއް އެއަށްވުރެ ގަދަވީއެވެ. މިއިން އެނގެނީ، ގަދަ ސްކިމާއެއް އެއަށްވުރެ ގަދަވުމަކީ ވެސް ވެދާނޭ ކަމެއްކަމެވެ.

މީގެ އަނެއްކޮޅަށް ވެސް މިކަން ބަދަލުވުމަކީ ވެދާނޭ ކަމެކެވެ. އިސްތިރި ނުވަތަ ވަރިތޮޅި ގަބޫލުކުރަމުން އައި މީހަކު، އެކަހަލަ ކަންކަން ކޮށްއުޅޭ މީހަކު ލައްވާ އިސްތިރިއެއް ނުވަތަ ވަރިތޮޅިއެއް ހައްދަފާނެއެވެ. އެހެނަސް އެކަމުން އެއްވެސް ކަމެއްނުވެ، ކުރިން އޮތްގޮތަށް އޮތްނަމަ، އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި މި ސްކިމާ އެއަށްވުރެ ބަލިވުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. މާނައަކީ މިބާވަތުގެ ފަންޑިތަތަކާ ގުޅޭގޮތުން އޭނާގެ ސިކުނޑީގެ ފްރޭމްގައި ރައްކާކުރެވިފައިވާ މަޢުލޫމާތަށް ބަދަލުތަކެއް އަންނާނެއެވެ. އިސްވެދިޔަ ވާހަކަތަކުން އެނގެނީ ގަދަ ސްކިމާއެއް އެއްގޮތުގައި އޮވެދާނޭކަމެވެ. ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ގަދަވެސް އަދި ބަލިވެސް ވެދާނޭކަމެވެ.

“ރޭގަނޑު ބޭރުގައި އެއްޗެހި ހިއްކަން އަޅާފައި ބަހައްޓާކަށް ނުވާނެ.”

ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުގައި ހާމައަށް އުޑު ފެންނަ ފަށުގައި، ލާންގެންގުޅޭ އަންނައުނު ހިއްކަން އަޅާފައި ބެހެއްޓުމަކީ ރަނގަޅުކަމެއް ނޫންކަން ގިނަ ދިވެހިން އަދިވެސް ގަބޫލު ކުރެއެވެ. އެކަން އެނގެނީ މިހާރު ވެސް މީހުން ރޭގަނޑު ބޭރުގައި އެއްޗެހި ހިއްކަން އަޅާފައި ނުބަހައްޓާތީއެވެ. ޚާއްސަކޮށް ކުޑަކުދިންގެ އަންނައުނު ބޭރުގައި ހުރި ނަމަ، އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރިން ގޭތެރެއަށް ވެއްދުމަކީ ދިވެހިންގެ އާދައިގައި މިހާރު ވެސް އޮންނަ ކަމެކެވެ. ޢާންމުކޮށް އެންމެންގެ އަންނައުނު ވެސް ވައްދައެވެ. މިކަމުން އެނގެނީ ދިވެހިންގެ ގަބޫލުކުރުމުގައި އަދިވެސް އެކަން އޮންނަކަމެވެ. އަންނައުނު ރޭގަނޑު ބޭރުގައި ބެހެއްޓުމަކީ، އޭގެސަބަބުން ކޮންމެވެސް ކަހަލަ ގޯހެއް ހިނގާފާނޭ ކަމެއްކަމެވެ. އެހެންކަމުން މި ބުނުމަކީ ގަދަ ސްކިމާގެތެރޭގައި ހިމެނޭ ބުނުމެއްކަމަށް ގަބޫލު ކުރެވެއެވެ.

އެހެންނަމަވެސް މި ބުނުން ބަލިވާކަހަލަ ގޮތެއް ދިމާވުމަކީ ވެސް ވެދާނެކަމެކެވެ. ބްރައުންއާއި ޔޫލް (2004) ހާމަކުރާގޮތުގައި ކުރިން ކަމަކާމެދު ދެކެމުންއަންނަ ގޮތެއް ބަދަލުވުމަކީ ވެދާނޭ ކަމެކެވެ. އެމީހަކު ކުރާތަޖުރިބާއަކުން ނުވަތަ ފެންނަ ފެނުމަކުން ނުވަތަ އިވޭ އިވުމެއް ފަދަ ކަމަކުންނެވެ. އަދި މިނޫން ސަބަބުތައްވެސް ހުރެއެވެ. މިއިން ކޮންމެ ސަބަބަކާހުރެ ނަމަވެސް އެގޮތް އޭގެ އިދިކޮޅަށް ބަދަލުވެއްޖެ ނަމަ، އެ މީހެއްގެ ކުރިމަތީގައި މި ބުނުން ވާނީ ބަލި ސްކިމާއަކަށެވެ. މިސާލަކަށް ހަނދާންނެތިގެން ނުވަތަ އެނޫންވެސް ސަބަބަކާހުރެ، އެއްރެއަކު ގެއަށް އެއްޗެހި ނުވެއްދިދާނެއެވެ. އެކަމަކު އެއެއްޗެހި ލައިގެން އޭނާއަށް އެއްވެސް ކަމެއް ނުވިނަމަ، އެކަމާމެދު އޭނާ ކުރިން ދުށް ގޮތް ބަދަލުވުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ. ނުވަތަ މީހަކު އޭނާގާތު އެކަން ބަދަލުވާފަދަ ގޮތަކަށް ވާހަކަދައްކައިގެން ވެސް ބަދަލުވެދާނެއެވެ. މިފަދަ ކޮންމެ ސަބަބަކާ ހުރެ ނަމަވެސް، ދެކޭގޮތް ބަދަލުވެއްޖެ ނަމަ މި ބުނުން ވެގެންދާނީ ބަލި ސްކިމާއަކަށެވެ. އެހެންކަމުން މިއިން އެނގެނީ ގަދަ ސްކިމާގެ ތެރޭގައި ބަލިވެދާނެ ސްކިމާވެސް ހުރިކަމެވެ.

އިތުރު މިސާލަކަށް ބަލައިލާނަމެވެ.

“ގެއެއްގެ ތެރެއިން ނަންނުގައްޗެއް ފެނުމަކީ އެގެއެއްގެ މީހުންގެ ނަސީބު ރަނގަޅުވާ ކަމެކެވެ.”

މިއީ ވެސް ދިވެހިން ކުރިން ގަބޫލުކުރަމުން އައި ގަބޫލުކުރުމެކެވެ. އެޒަމާނުގައި ނަންނުގައްޗެއް ގެއެއްގެ ތެރެއިން ފެނުނަސް އެއަށް ގޯނާކޮށް މަރާހެދުމަކީ، އޮންނަ ކަމެއް ނޫނެވެ. އޭރުގެ މީހުން ދެކޭގޮތުގައި، ގޭތެރެއިން ފެންނަ ނަންނުގައްޗަކަށް ގޯނާކޮށްފި ނަމަ، ނުވަތަ ގެއްލުމެއްދީފި ނަމަ، އެކަމުގެ ސަބަބުން އެ ގޭ މީހުންނަށް ކޮންމެވެސް ކަހަލަ ދެރަގޮތެއް ދިމާވާނެއެވެ. އަދި ނަންނުގައްޗަށް ގެއްލުމެއް ނުދީ ދޫކޮށްލައިފި ނަމަ، އެ ގޭ މީހުންގެ ނަސީބު ވެސް ރަނގަޅުވާނޭކަމަށް އޭރުގެ މީހުން ދެކެއެވެ. އެހެނަސް މިހާރަށް ބަލާއިރު މިކަންކަން މިވަނީ ބަދަލުވެފައެވެ. ގެއެއްގެ ތެރެއިން ނަންނުގައްޗެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ، މިހާރުގެ މީހުން ގިނަ ފަހަރަށް ގަންނާނީ ބިރެވެ. ނަތީޖާއަކަށް ވާނީ އޭތި ގެއިން ބޭރުކޮށްލުމެވެ. ނުވަތަ މަރާލުމެވެ. އަދި މިކަމުގެ ސަބަބުން، އެ ގޭގެ މީހުންނަށް ނުވަތަ މީހަކަށް ގެއްލުމެއް ނުވަތަ ދެރަގޮތެއް ވެދާނޭކަމަކަށް ވެސް ނުދެކެއެވެ. މިކަންކަމުން ހާމަވަނީ، ކުރިން ނަންނުގައްޗާމެދު ދެކެމުން އައިގޮތް، މިހާރު މި ވަނީ ބަދަލުވެފައި ކަމެވެ. އެހެންކަމުން މަތީގައި އެ ވާ ބުނުމަކީ، ކުރިން ގަދަ ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައި އޮވެފައި، މިހާރު ބަލި ސްކިމާއަކަށް ވެފައިވާ ބުނުމެކެވެ.

ބަލި ސްކިމާއެއް ގަދަ ސްކިމާއަކަށް ބަދަލުވުމަކީ ވެސް ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. އެއީ އެ މުޖުތަމަޢެއްގެ މީހުންގެ މެދުގައި ދެކެވޭ މާބޮޑު ހަރުދަނާކަމެއް ނެތް ބުނުންތަކުގެ ތެރެއިން ބުނުމަކަށް، ގަބޫލުކުރެވޭފަދަ ނުވަތަ ޔަގީންކުރެވޭފަދަ ހެއްކެއް ލިބުން ނުވަތަ ތަޖުރިބާ ކުރެވުން ފަދަ ގޮތެއް މެދުވެރިވެގެން، ތިމާގެ ސްކިމާޓާގައި އެކަމާ ގުޅޭގޮތުން ހުރި ދުނިޔަވީ މަޢުލޫމާތު އިތުރަށް ހަރުދަނާ ވުމެވެ. މިސާލަކަށް ދިވެހިންގެ ބޯދާ ބުނުންތަކުގެ ތެރޭގައި އޮވެއެވެ.

“ގަހަކުން ވެއްޓޭ ފަތެއް މީހެއްގެ ގައިގައި ޖެހިއްޖެނަމަ އެމީހަކަށް އާ ހެދުމެއް ލިބޭނެ”

މި ބުނުން މިއަދު ދިވެހި މުޖުތަމަޢު ބަލައެއް ނުގަނެއެވެ. އެކަން އެނގެނީ މީހަކު ހިނގާފައި ދަނިކޮށް ނުވަތަ ހުއްޓިހުއްޓާ ނަމަވެސް، ގަހަކުން ފަތެއް ވެއްޓި އެމީހާގެ ގައިގައި ޖެހުނަސް، އޭނާ އާ ހެދުމެއް ލިބޭނޭކަމަކަށް އުއްމީދެއް އަދި އިންތިޒާރެއް ވެސް ނުކުރާނެއެވެ. އެއީ އޭނާގެ ސްކެމެޓިކް ނޮލެޖުގައި އެކަން ބަލައިގަންނަ ފަދަ މަޢުލޫމާތެއް ޖަމާވެފައެއް ނެތުމުންނެވެ. މިއިން އެނގެނީ، މިއީ ބަލި ސްކިމާއެއްކަމެވެ. އެހެނަސް މި ސްކިމާ ގަދަ ސްކިމާއަކަށް ބަދަލުވާފަދަ ހާލަތެއް ކުރިމަތިވެއްޖެ ނަމަ، އެކަން މީގެ އަނެއްކޮޅަށް ބަދަލު ވެދާނެއެވެ. މިސާލަކަށް މީހެއްގެ ގައިގައި، ގަހަކުން ވެއްޓޭ ފަތެއް ޖެހުނު ދުވަހު، ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން އޭނާއަށް އާ ހެދުމެއް ލިބޭގޮތް މެދުވެރިވީއެވެ. އެއީ އިއްތިފާގެއް ނަމަވެސް، އޭނާ އެކަމާމެދު ދެކޭގޮތަށް ބަދަލެއް އައުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. މާނައަކީ ކުރިން އޭނާ އެކަމާމެދު ދެކެމުންއައި ގޮތަށް ނުވަތަ އެކަމާ ގުޅޭ ފްރޭމްގައި ހުރި މަޢުލޫމާތަށް، ގަދަކަމެއް އައިސް، އެ ސްކިމާ އިތުރަށް ގަދަވާގޮތްވުމަކީ ވެދާނޭ ކަމެކެވެ. އަދި ދެވަނަ ދުވަހު ވެސް މިކަން މިގޮތަށް ތަޖުރިބާ ކުރެވިއްޖެނަމަ، ކުރިއަށްވުރެ ބޮޑަށް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި މި ސްކިމާއަކީ ގަދަ ސްކިމާއެއްކަމަށް ވާނެއެވެ. މިއިން އެނގެނީ ކުރިން ބަލި ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ސްކިމާއެއް، ފަހުން ގަދަ ސްކިމާއަކަށް ބަދަލުވާފަދަ ގޮތެއް މެދުވެރި ވުމަކީ ވެސް ވެދާނޭ ކަމެއްކަމެވެ. އަދި އެހެން ކަމެއްވެސް އަންގައިދެއެވެ. އެއްބަޔަކު ބަލި ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަންނަ ކަމެއް އަނެއްބަޔަކު ގަދަ ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައިވެސް ބަލައިގެންފާނޭކަމެވެ.

އަދިވެސް އެހެން މިސާލެކެވެ. މިފަހަރު ބަލި ސްކިމާއެއް އިތުރަށް ބަލިވެދާނޭ ގޮތެއްގެ މިސާލެކެވެ.

“ނިތްކުރި ތަނަވަސް މީހުންގެ ބުއްދި ގަދަވާނެ”

މި ބުނުމާމެދު ވިސްނައިލުމުން ދޭހަވަނީ ނިތްކުރި ބޮޑެތިކޮށް ތިބޭމީހުންނަކީ ވިސްނުން ގަދަ، ޚިޔާލުތަނަވަސް ބައެއްކަމެވެ. މިއީ ދިވެހި މުޖުތަމަޢު ކުރީގައި ގަބޫލުކުރި ގަބޫލުކުރުމަކަށް ވެދާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިއަދުގެ މުޖުތަމަޢު އެކަން ގަބޫލުކުރޭބާވައެވެ؟ ނިތްކުރި ބޮޑު ކޮންމެ މީހަކީ ޚިޔާލު ތަނަވަސް މީހެއްކަމަށް ނިންމާބާވައެވެ؟ ޖަވާބަކީ މިއަދު އެގޮތް ގަބޫލެއް ނުކުރެއެވެ. ސަބަބެއް ނެތިއެއް ނޫނެވެ. ނިތްކުރިއަށް އާދަޔާޚިލާފަށް ތަނަވަސްކަން ލިބިފައިވާ މީހުންގެ ތެރޭގައި އޮށްޓަރު ހުރި އެއްވެސް ޚިޔާލެއް ނެތް މީހުން، މުޖުތަމަޢުގައި މަދެއް ނޫނެވެ. މިއާޚިލާފަށް ނިތްކުރިއަށް މިދަންނަވާފަދަ ތަނަވަސްކަމެއް ނާންނަ އެތައް ބަޔެއްގެ ޚިޔާލުގައި ތަނަވަސްވަސްކަން ހުރީވެސް މަދެއްކޮށެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން މިއަދުގެ މުޖުތަމަޢުގައި މިއީ ބަލި ސްކިމާއެކެވެ.

ބަލި ސްކިމާ އިތުރަށް ބަލިވާގޮތަކީ، ކުރިމަތިވާ ކަމެއްގެ ސަބަބުން ބަލި ސްކިމާ އިހުނަށްވުރެ ބޮޑަށް ބަލިވާކަހަލަ މަޢުލޫމާތެއް ސިކުނޑީގެ ފްރޭމަށް ވަދެ އެމީހެއްގެ ސްޓީރިއޯޓައިޕް (ކުރިން ހުރި މަޢުލޫމާތު) އެބުނުމަކާމެދު އިތުރަށް ބަލިކަށި ކުރުމެވެ. ނިތްކުރި ތަނަވަސްމީހުންގެ ވިސްނުން ގަދަވާނޭކަމަށް ގަބޫލުކުރާ ގަބޫލުކުރުން ބަލި ސްކިމާއަކަށް ވެފައިވާއިރު، ކުރި ދިރާސާއަކުން އެއީ އެއްވެސް ޙަޤީޤަތެއް ނެތްކަމެއް ކަމަށް ދައްކައިފި ނަމަ، އެ ސްކިމާ އެވަނީ އެއަށްވުރެ ބަލިވެފައެވެ. މިކަމުން އެނގެނީ ބަލި ސްކިމާއެއް އެއަށްވުރެ ބަލިވުމަކީ ވެސް ވެދާނޭކަމެއްކަމެވެ.

ގަދަ ސްކިމާއެއް އެއްވެސް ބަދަލެއްނައިސް، އެގޮތުގައި (ގަދަ ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައި) އޮތުމަކީ ވެސް ވެދާނޭ ކަމެކެވެ. މާނައަކީ ކަމަކާމެދު ބަޔަކު ދެކޭގޮތަށް ބަދަލެއް އެގޮތުގައި ދެމިހުންނަ ކަންކަންވެސް އެބަހުރެއެވެ.

“ގޯސް މީހުންނާއެކު އެޅޭ މީހުން ގޯސްވާނެ.”

މިއީ އެފަދަ ބުނުމެކެވެ. ޒަމާނުއްސުރެ ދިވެހި މުޖުތަމަޢު ދެކެނީ ގޯސް ނުވަތަ ވިޔާނުދާކޮށް އުޅޭ މީހުންނާއެކު އުޅޭ ކަމަށް ވަންޏާ، ކިތަންމެ ރަނގަޅު މީހަކުވެސް ނުވަތަ ކުއްޖަކުވެސް ގޯސްވާނޭ ކަމަށެވެ. މިއީ ވަރަށް ގިނަފަހަރު އެކަން ވާގޮތްވެސް މެއެވެ. ގޯސްމީހުންނާ ގުޅުމުން ވަރަށް ރަނގަޅު ކުދިންވެސް ގޯސްކުދިންނަށްވެފައި ހުރީ މަދެއްކޮށެއް ނޫނެވެ. ކުދިންނަށް މައިން ބަފައިން ނަސޭޙަތްދޭއިރު ވެސް ބުނެއުޅެއެވެ. ދަރިފުޅާއެވެ. ވިޔާނުދާކުދިންނާއެކު ނޫޅޭށެވެ. އެކަހަލަ ކުދިންނާއެކު އުޅެންފަށައިފިއްޔާ ދަރިފުޅުގެ އުޅުންވެސް ގޯސްވެދާނެ އެވެ. ނުވަތަ ގޯސް ވާނެއެވެ.

ހަމަ އެއާއެކު ރަނގަޅު ކުއްޖެއްގެ އުޅުން ގޯސްވެގެން އެފަދަ ވާހަކަ ދެކެވޭ ތަނެއްގައި ވަރަށް ގިނަފަހަރު ބުނެއުޅެ އެވެ. ވާނީ އެހެންނޫންހެއްޔެވެ؟ އޭނާ މިހާރު އެކުލަވައިގެން އުޅެނީ، ވަރަށް ވިޔާނުދާ ކުއްޖަކާއެވެ. ނުވަތަ ކުދިބަޔަކާއެވެ.

ރަނގަޅު ކުއްޖަކު ގޯސް ކުއްޖަކާ މާބޮޑަށް ގުޅިގެން އުޅޭނަމަ އެކުއްޖެއްގެ މައިންބަފައިން އަދި މުދައްރިސުންވެސް ކަންބޮޑުވެގެން އެކުއްޖަކާ ވާހަކަދައްކަނީ މަދެއްކޮށެއް ނޫނެވެ. ބުނެއެވެ. އޭނާއާ އެކު ނޫޅޭށެވެ. އެއީ ރަނގަޅު ކުއްޖެއް ނޫނެވެ. ވިޔާނުދާ ކުދިންނާއެކު އެޅެންޏާ ތިމާގެ އުޅުންވެސް ގޯސްވެދާނެ އެވެ. މި ކަންކަމުން އެނގެނީ، މަތީގައިވާ ބުނުމަކީ (ގޯސް މީހުންނާއެކު އެޅޭ މީހުން ގޯސްވާނެ.) ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި އޮތް ވަރަށް ގަދަ ސްކިމާއެއް ކަމެވެ. މި ފަދަ ސްކިމާއެއް ބަލި ވުމަކީ ވަރަށް ނާދިރު ކަމެކެވެ. ނުވަތަ ނުވާނޭ ކަމެމެވެ.

އަދިވެސް އިތުރު މިސާލެކެވެ.

“ދުނިޔޭގައި އުޅޭއިރު ކަންތައްތައް ހިނގާނީ އަބަދު އެއްގޮތަކަށް ނޫނެވެ.”

މިއީ ގަބޫލުކުރެވޭ ކަމެކެވެ. ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި ގަދަ ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައި ގެންފައިވާ ސްކިމާއެކެވެ. އެންމެންވެސް ދެކެނީ މިގޮތަށެވެ. ދުނިޔޭގައި އެއްވެސް އިންސާނަކަށް އަބަދު އެއްގޮތެއްގައި ދެމިއެއް ނުހުރެވޭނެ އެވެ. މާނައަކީ ކޮންމެ މީހެއްގެ ހަޔާތުގައި ވެސް ތަފާތު ކަންތައްތަކާ ކުރިމަތިވާނެ އެވެ. ތަފާތު ތަޖުރިބާތައް ކުރެވޭނެ އެވެ. އޭގެތެރޭގައި ދިރިއުޅުމުގައި ދިމާވާ ތަފާތު ކަންކަމާ ގުޅިގެން ކުރިމަތިވާ ކަންކަމާއި، ތިމާގެ ނަޞީބާ ގުޅުން ހުރި ކަންކަން ވެސް ހިމެނޭނެ އެވެ. ދުނިޔޭގެ އުސޫލު، މީހުން ސިފަކުރަނީ އެއްދުވަހު ހެއްވާފައި އަނެއް ދުވަހު ރޮއްވާ ތަނެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. މިއިންވެސް އެނގެނީ ދުނިޔޭގައި އުޅޭއިރު އަބަދު އެއްގޮތަކަށް ކަންތައްތައް ނުދާނޭކަމެވެ. އުފަލަކަށްފަހު ހިތާމައެއް، ހިތާމައަކަށް ފަހު އުފަލެއް ލިބޭނޭކަމެވެ. މިކަން މިގޮތަށް ވާނޭކަމަށް އެންމެންވެސް ގަބޫލު ކުރެއެވެ. ކުރެވޭ ތަޖުރިބާއާއި ފެންނަ ކަންކަމާއި އިވޭ އަޑުތަކުގެ މައްޗަށް ބުރަވެއެވެ. އެހެންކަމުން މިއީ ވެސް ބަލި ނުކުރެވޭނެ ގަދަ ސްކިމާއެކެވެ.

ނިންމުން:
އިސްވެދިޔަ ވާހަކަތަކަށް ބަލާއިރު އެނގެނީ ސްކިމާޓާ އަކީ އިންސާނާގެ ސިކުނޑީގައި ރައްކާކުރެވިފައި ހުންނަ މަޢުލޫމާތުތައްކަމެވެ. އިންސާނާގެ ސިކުނޑީގައި މަޢުލޫމާތު ރައްކާކުރެވިފައިވަނީ އެކި މަޢުލޫމާތު އެކި “ފްރޭމް” ގައި ކަމަށާއި އާ މަޢުލޫމާތެއް ލިބިއްޖެނަމަ އާފްރޭމެއް ސިކުނޑީގައި އުފައްދާ ފްރޭމް ކުރެވޭކަމެވެ. އަދި ކުރިން ހުރި މަޢުލޫމާތަކާ ގުޅޭ އިތުރު މަޢުލޫމާތެއް ލިބިއްޖެ ނަމަ، އެއާ ގުޅޭ ފުރޭމަކަށް ޖަމާކުރެވޭކަމެވެ. ދައްކާ ވާހަކައާއި ކިޔާ ކިޔުން، އަދި އިވޭ އިވުން ފަދަ ހުރިހާ ކަމެއް، އަހަރެމެންނަށް ނަގައިގަނެވެނީ، މި ދެންނެވި ފްރޭމްތައް ހަރަކާތްތެރި ވާލެއް ފުރިހަކަމުންކަން ވެސް އެނގިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. މި ދެންނެވި ފްރޭމްތަކުގައި ހުންނަ މަޢުލޫމާތުތަކުގެ ތެރޭގައި، ނުވަތަ ސްކިމާގެ ތެރޭގައި ބަލި ސްކިމާއާއި ގަދަ ސްކިމާ ހިމެނޭކަމާއި، ދިމާވާ ކަމެއްގެ ސަބަބުން، ބަލި ސްކިމާ ގަދަ ސްކިމާއަކަށް، އަދި ގަދަ ސްކިމާ ބަލި ސްކިމާއަކަށް ވެދާނޭކަން އެނގުނެވެ. މީގެ އިތުރުން އެކަކަށް ބަލި ސްކިމާ އަނެކަކަށް ގަދަ ސްކިމާއަކަށް ވެދާނޭކަން ވެސް އެނގިއްޖެއެވެ. އަދި ގަދަ ސްކިމާއެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ސްކިމާއެއް، ދިމާވާ ކަމެއްގެ ސަބަބުން އެއަށްވުރެ ގަދަ ސްކިމާއަކަށް، ބަލި ސްކިމާއެއް އެއަށްވުރެ ބަލި ސްކިމާއަކަށް ބަދަލުވެދާނޭކަން ވެސް އެނގިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. ހަމައެއާއެކު ވަރަށް ސާބިތުކަމާއެކު އެއްގޮތެއްގައި (ބަދަލުވުމެއްނެތި) ހިފެހެއްޓިފައިވާ ސްކިމާ ވެސް ހުންނަކަން ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެނގިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. އެހެންކަމުން މިކަންކަމުން ސާބިތުވީ، ބްރައުންއާއި ޔޫލް (2004) ހާމަކުރާ ގޮތަށް ސްކިމާޓާގައި ހުންނަނީ ހަމައެކަނި ބަލި އަދި ގަދަ ސްކިމާ އެކަނި ނޫންކަމާއި ދަރަޖަ ކުރެވޭ ސްކިމާވެސް ހުންނަ ކަމެވެ.

ނިމުނީ